HALİÇ’İN GÜNEY KIYISINDA BİR SEMT: CİBALİ
Cibalinin dilberi / Tütün sarar elleri / Şekli beşerde peri / Gör Rizeli berberi
Haliç’in güney kıyısında Kasımpaşa’nın tam karşısında kurulmuş bu semt adını Fatih Sultan Mehmet’in komutanlarından Cebe Ali Bey’den almıştır. 1950’de İstanbul’a gelmiş, bir ay kalarak genellikle Cibali, Balat, Ayvansaray taraflarında dolaşmış ve bu semtlerin meyhanelerinde kalenderâne oyalanmış halk şairi Aşık Çakır Çavuş’un manzum hatırasının yukarıdaki ilk dörtlüğünden anlıyoruz ki Cibali’ye o zamanlar hüviyetini veren Cibali Türün Fabrikası ve fabrikanın işçileri halkını teşkil edense çoğunlukla Rizelilerdir.
1826’dan sonra kısa bir süre önce düzenlenmiş Bostancıbaşı defterinde Unkapanı-Cibali arasında sahil boyunun tamamen Museviler tarafından iskân edilmiş olduğu, Cibali-Ayakapı arasında ise çoğunlukla Run evlerinin bulunduğu görülmektedir. Zamanla onların yerini Karadenizliler, özellikle Rizeliler almıştır.
Ünlü romancımız Orhan Kemal’de yıllarca bu semtte yaşamıştır. Oturdukları evin civarında birkaç sokağa yazarımızın adı verilmiştir. Ne ilginçtir ki bu sokaklarda bugün de romanlarında hayat dertlerine, sorunlarına yer verdiği iş ve aş peşinde, dar gelirdi insanlar, yoksulluk ve eğitimsizliğin suça ittiği çocuklar yaşamaktadır.
Semtin zengin tarihini yansıtan eserlerin başında camiye çevrilmiş bir Bizans kilisesi olan Gül Camisi gelir. Hemen arkasında 15. Asır sonlarında yapılmış Küçük Mustafa Paşa çifte hamamı ve aynı tarihlerde Halveti Tarikatı2nın bu civarda mahalle ölçeğinde örgütlenmeye başladığı dikkate alınırsa Cibali’nin erken Türkleşen semtlerden biri olduğu anlaşılır.
Ayakapı’nın iç taraflarında Sirkeci Tekkesi vardır. Evliya Çelebi tekkenin ilk adının Fatih Gazi Tekkesi olduğunu, Fatih’in fetihten sonra tekke haline getirdiği burada üç gece sabahladığını yazar. Hatta burasının sahabeden Mesleme’yle Ebu Eyyub-ı Ensari şehri kısmen fethedildiklerinde tekke olduğu rivatetine de değinir.
Ayakapı’nın hemen dışında Haliç suruna bitişik inşa edilmiş bir mescidin zemin katında fetih sırasında şehit düşenlerden Fatih’in sekbanbaşısı Abdurrahman Ağa’nın türbesi bulunur. Kapının iki dikme üzerine oturtulmuş lentosunun üzerinde (1826’da yeniçerilerin lağvından sonra kazınmış olduğu için) pek seçilemeyen şekillerin sekban bölüklerinden birine ait remizler olduğu söylenebilir.
Ayakapı’nın çıkışında sahil boyunda Aya Nikola Rum Ortodoks kilisesi bulunur. Bu kiliseler Osmanlı’nın yeni kilise inşaatı yasağı nedeniyle Bizans dönemindeki yerlerini korumuş olduklarından şehrin tarihsel topografyası açısından çok önemlidirler.
90’lı yıllara gelindiğinde Dalan operasyonuyla sanayi tesislerinden tamamen temizlenmiş Haliç kıyılarında atıl kalmış eski sanayi yapıları göze çarpmaya başlar. Bu eski yapıları kongre ve kültür merkezi olarak değerlendirmek sureyiyle Haliç’e bir “kültür koyu” olma işlevi yüklenir. Belediyenin de desteğiyle birbirinden farklı mekânlarda bir çok proje üretilir.
Haliç’in dönüşümü kapsamında öncülüğünü eski bir Osmanlı kengerhanesiyle Hasköy tersanesini Koç Sanayi Müzesine dönüştürmekle Koç ailesi üstlenmiş, açılan yoldan Cibali Tütün Fabrikası Kasir Has Üniversitesi olarak Şubat 2002’de eğitime başlamıştır. Zamanla çevredeki bazı binaları da iyileştirip bünyesine katarak genişleyen üniversite aynı zamanda öteki projelerden farklı olarak çevresinde gözle görünür bir şekilde yenileme etkisi de yaratmıştır.
Haliç’in bir kültür koyuna dönüşümü kapsamında değerlendirilmesi gereken bir başka yapı da A. Suha Mermerci’nin özel girişimiyle harap bir haldeyken satın alınıp mükemmelen restore edilen Küçük Mustafa Paşa Hamamı’dır. Yazımızın başında değindiğimiz 15. asrın sonlarında yapılmış bu çifte hamam son birkaç yılda çeşitli kültür ve sanat etkinliklerine ev sahipliği yapmış olmakla daha şimdiden İstanbulluların kamusal hayatına katılmıştır.
Soylulaştırma sürecinin daha henüz başında olduğunu gördüğümüz Cibali’nin, söz konusu süreci yaşamakta olan semtlerde görülen o itici yapay nostaljik havadan uzak kalması dileğiyle…
İstanbul Cibali - Balat Günlük Gezi alternatiflerimize bakmayı unutmayın!!
